Дөхуль Кодес шәриф

Дамасские ворота Старого города, Иерусалим

Мечеть Скалы (Куббат ас-Сахра) в Иерусалиме

Мусульманское кладбище у стен Старого города, XIX в.

Машинамыз Кодес шәрифйә йитде исә, гарәпләр безә истикъбалә чыкмышлар. «Тәнзил галәйна, тәнзил галәйна!», — дия-дия ике гарәп әшьямызы алдылар. «Бохара тәкиясенә» барамыз гүзәл такиядер. «Җанымыз рәхәт рәхәт улур», — дия барып керсәк такия ифляс, мөҗавир җәмыг улды, баш рәхәт, җан рәхәт дигән сүзләр очды. Шул кичәдә әш-шейх әфәнде зыяфәтә дәгъвәт идүб анда барсак, ике нәфәр бохаралык адәм һәм бар икән. Бәрабәр мәҗлесдә булышдык. Бохаралык адәмнең исме Мөбин бай иде. Зияфәтдән кайтдык истирахәт идәрмез дип торсак, гарәпләр җыелды — я ул я бу дия.

Билахир анлары бези куеп чыкмага җәбер итдек. Иртән иртә намазына Хәрәме шәрифә (мәсҗед әл-Әкъсайа) чыктым. Намаз укыб кайтып, чай эчеб, дәлил улан Мостафа әфәнди илән мәкамы мөбарәкләри зиярәт итмәйә карар вирдек.

[Б.21] Әүвәл Җиттә капусындан кердек, чөнки барда пәйгамбәрләр бу капудан кермешләр. Капудан кереш илән ике рәкәгать тәхиятел-мәсҗид намазыны укыдык. Бу урында махсус догалар укыдык. Андан Сөләйман Галәйһи-с-сәлам коббасенә бардык. Андан җанлар мәгарәсенә. Андан миграҗ коббасенә. Андан кызыл михрабә. Андан «Шил мәрмәрә». Андан җәннәт капусына. Бу урынларда лөзүменчә зиярәт идүб истимдад итдек.

Андан Рәсуллуланың мөбарәк кадәменә вардык. Андан Дауд пәйгамбәрнең анар агачына. Шимди тимердәндер. Андан Хәмзә пәһлеванның калганына. Андан Җабраиль Галәйһи-с-сәлам бармаклары сахра ташына батмыш, «кыф йа мөбарәк» димеш. Андан ике кыйбла дирләр. Аңа варыб.

Бәгъдә Идрис Галәйһи-с-сәлам кадәменә. Андан мәгарә капусына. Андан «Сахра Дүләнә». Андан Сөләйман Галәйһи-с-сәлам михрабына. Андан Рәсулулла Галәйһи-с-сәлам мәкаменә. Андан хәнәфиләр мәкаменә. Андан Гали Разыйа-л-лаһе ганһе мәкаменә. Андан силсилә коббасенә. Андан мизан корылачак йирә. Андан Хәрәмәсенә барыб, кәма янбәгый зиярәт итдек.

Бунлары тәмам итдектән соңра мәсҗед әл-Әкъсайгә зиярәт итмәгә бардык. Тугры Әкъсаның олуг михрабына варыб ике рәкәгать намаз кыйлдык. Андан Мөхәммәд д[а?]рәкә дирләр. Анда вардык. Андан Гомәр Разыйа-л-лаһе ганһе михрабына вардык. Андан Зәкәрия Галәйһи-с-сәлам михрабына. Андан Дауд Галәйһи-с-сәлам михрабына. Андан Гайса Галәйһи-с-сәлам бишкенә михрабда ике рәкәгать намаз кыйлдык. Андан пәрдәле михрабә вардык. Сәйидәтина Мәрьям икамәт кыйлмыш җай диделәр. Фатиха идүб Мәрьям Галәйһа-с-сәлам һәдия итдек.

Андан [Хуар пул?] мәкаменә вардык. Ва андан Хаварийюн мәкаменә. Андан тәүбә вә рәхмәт капуларына варыб тәүбә вә әстәгфар итдек. Андан Чытыр михрабә. Андан Хизр мәкаменә. Андан Сөләйман Галәйһи-с-сәлам көрсисе корылган йирә варып, бу мәкамы мөбарәкләре барсында бер көндә зиярәт итдек. Тәкаббәлә-ллаһе!

Икенче көндә тугры Мәрьям Галәйһа-с-сәлам зиярәтә вардык. Бу мәкам мөбарәктә румлык папасы хезмәсендән зиядә хөрсәнд улуб истикъбаль идүб, сәйидәтина Мәрьям Галәйһа-с-сәлам зиярәтенә килтерде. Кәма янбәгый зиярәт идүб, кобба эчендә улан сурәтләрне күргәзде. Чыгышта сәйидина Гайсә Галәйһи-с-сәлам хосусында аз гына моназарә иделүб мәгълуб улган. Соңында хуҗа әфәнде: «Бер-ике кәлимә сүз диялем, ишедеңез», — дисә дә, вакытымыз мәсагидә кыйлмайдыр дип баскычтан согуд итдек. Соңра мәсмугымыз адәмдән улары шу папас ислам динен кабул иткән дип. Әл-гыйлме гыйндә-л-лаһи.

[Б.22] Алай да папас безләрә диде: «Бундан буш чыкмаңыз, мән сезә мәхәббәт итдем. Мәрьям Галәйһа-с-сәламнең зиярәтендән файдаланып китеңез», — диде. «Хуш улыр әфәндем — нә япарсыз», — дидем. Җавапта әйтте: «Боның төрбәсене үлчәп бирермен буены вә инене. Хасияте шудыр: бер хатын бала китергәндә зиядә зәхмәт идәрсә, бу үлчәмеш җеби буенча вә аркауына куйулурса, би изни Алла, асанлык илән халас уладыр», — диде. Дәлилә дидем: «Өйләме, әфәндем». Җавапта: «Бөйлә мөҗәррәбдер», — диде. Соңра ике җеп үлчәп бирде. Алуб аз да булса һәдия тәкъдим итдем. Халә бу җеби истигъмаль идәмез. Би изни Алла шифаяб улалар. Әлһәмделиллә!

Андан Тур тагына чыктык. Муса Галәйһи-с-сәламнең гасасы төшдеги йир. Андан Рабига анамыза. Андан Гайсә Галәйһи-с-сәламнең сәмайа горуҗе йиренә. Андан Сәлман әл-Фарси. Андан бер коббайә. Бер коббадә нәбиләр вардыр диделәр.

Андан Гайн Сәлвайә барып, суны эчеб, барында да рәхәт-рәхәт зиярәт итдек. Алла кабул итсен!

3-нче көндә Дауд Галәйһи-с-сәлам зиярәтенә тугры бардык. Зиядә мөһиб урын икән вә зиядәчә тәмиз икән. Лөзүменчә зиярәт итдек. Сәйидина Дауд Галәйһи-с-сәламнең бабына бу илә язылмышдыр:

Бабел-мосафирханә

Йа, Дауд! Иннә җәгальнакә хәлифә[тән] фил-әрзый фә-хкәмә

бәйнән-наси бил-хаккый

Ләкад шуййидәт даруз-зыяфәт вәл-һәна

Би-ихласи солтанел-бәрриййәти җаһеһе

Имаме һәза Габделмәҗид фә-кәлләмнә

Тәәллефеһе йәүмән исабәте[һе] каригыһе

Мөһиммәт вә иләйна кямиле гыйззеһа

Фә-дһәм баша хәффә бис-сәгъди талигыйһи

Фә-фи әсфәл минһа бойутән сәласәтән

Галәйһиннә әнвар иләйһа мөтәтабига

вә сәнәтан фи голүввиһи кад тәзәхрәфәт

илә горәфил-фирдәүси җә’ә мозаригыһы

[Б.23]

Ләкад гаммәһа нурәл-хәлифәтә бәһҗәт[ән]

Вә наләт би-әснафин мәасир шаига

Фәй’ән варәдә әннә ма гарәфтү фәватеһа

Тәҗәддәһа ли-әнвагыйль-мәсәррәти җамигыһе

Фәһа сахәтәл-икрам бил-бәшәр ухирәт

Вә-һа гайне мөҗид вәл-фәзаил ухирәт

Сәнә ситтен вә ситтинә вә миәтәйни вә әлфин һиҗриййә

Сәнә 1266.

Әт-тәкәббер вәт-тәҗәббер ла йәҗүзә бикөлли милләтин мән тәкәббәрә вә тәҗәббәрә ла йәммәт илла бәгъләтин

Рабига анамызы зиярәт вакытында җанибендә бер зур кобба эчендә Мөхәммәд әл-Гыйлми димекле мәшһүр газиздер бабында язылмышдыр.

Йа, заир[ән]! Һәзар-рәхаб, ләкәл-һәна

нәззәһә мохафизукә фи мәхасинил-кодсина

зор һәзал-котбә вә-рҗу әнвалеһе

вә-хзаг, вә көн мөтәәддибән мөтәмәссикөна

вә-мха мәтайа//гатайа көлле хотәб би-бабиһи

вә-с’әләһе тәфриҗел-көрүб мәгал-фәна

тәсмәга лисанәһел-хал минһи мөншиддән

фә-иза гыйлләтекә хоруф дәһрекә ләдәйна//ли-дөнйа

фә-лка ислах//әслах иза вә көн мөтәәммилән

мин бәгъдин за вә унзур ли-тәкүн//ли-тәкәүвен иләйна

әншаһе//иншә’әһе мин әсатаһы гомрил-ләзи

йәрҗу-с-сәваб вә ләйсә максадаһыс-сәна

ләмма тәкямәлә культу фи тарихиһи сәнә 1143

Йа, заирәл-гыйльми кад нультуль-мәна.

Бу мөбарәк затны зиярәт итдек. Андан имам Малик михрабына вардык. Андан Муса Галәйһи-с-сәлам хәзрәтенә тәвәҗҗеһ идүб фатиха идүб истимдад итдек. Соңра Газиз Галәйһи-с-сәлам хәзрәтене зиярәт идүб истимдад итдек.

4-нче көн нәсара игътикадынча сәйидина Гайса Галәйһи-с-сәламнең вафат идүб сәмайа горуҗе мәхәленә бардык. Зур кобба шәкелендә рәһбан ханә икән. Ишектән керештә сул тарафда муи сәфид кемсанә сәлам вирдек, хәлемези сөйләдек. Бу зат фаруки ән-насәб икән. Кәнисәнең мифтахы бу зат кулында икән. Гүзәл улур зиярәт!

[Б.24] Зиярәт идәлем дип, тугры зур бер таша бардык. Нәсара игътикадынча бу ташта сәйидина Гайса Галәйһи-с-сәлам гөсел иделмештер. Күб-күб таифә-таифә нәсарадан ирдән вә хатундан бу ташыны үбәр иделәр. [С---не?] сорадым. Дидеки: «Бунларның хаҗҗы бу таш үбмәк илән тәмам буладыр», — диде. Бу ташның баш тарафында бер кечек ишек, анда кердек. Канадил янар, өч папас ултырмышлар. Барда румлык. Зур мәрмәр биш таш куелмышдыр. Бер тарафы ачык. Бу урын нәсара игътикадынча сәйидина Гайсә Галәйһи-с-сәламнең төрбәсе икән, кабередер диделәр. Ташлары гүзәл вә ләкин мәзкүр кәнисә бик былчырак. Аяк асты бөтенләй балчыкларлай булуб калмышдыр.

Соңра фарукы ән-нәсәб газиземез кәнисәнең һәр күшәсенә йөретте. Сурәтләре бик күб. Игътикадларынча Гайсә Галәйһи-с-сәлам шул каберә дәфен иделеб, өч көндән соң терелеб күккә ашкан имеш. Алай да бундай мәкамләрә бик ифлас киемле мужикларны мәнегъ идәләр икән.

Буны тәмам йөреп нәсара императоры тәгъмир иткән кәнисәйә кердек. Күп сурәттән гайре шәй күрмәдек. Андан чыгып сәйидина Гомәр разиулла Галәйһи-с-сәлам мәсҗединә бардык. Кәма янбәгый зиярәт итдек. Мәсҗед галидер. Бабында буа бәет язылмышдыр.

Әхи заманәл-фәтх мәсҗиди кодсина

Һәза әмирел-мөэминин биһа гомрен

вә игадәһе бәгъдә индираси бина’иһи

хәййән би-тәэсиси вә шәййиде ма нәдсәре

солтанина Габделмәҗид өхдеһе

бин-насри вәт-тәэйиди мәга нәйлиз-зафәри

вә-әдамә талигы сәгъдиһи мөтәгалийән

фи көлли тарих ләһе сәгъде заһри

Бисмиллаһир-рахманир-рахим әмре би-гыймарәти һәзал-мәсҗидиш-шәрифи вәд-дәрәҗәтил-мәнарәти.

Мәүлана мәликел-әфзал нуред-дөнйа вәд-дин хадиме бәйтуллаһил-мокаддәс вә хафизыһе минәр-риддәтил-кяфирин Әбүл-Хәсән Гали бине мәүлана әл-маликен-насыйр Сәлахед-дөнйа вәд-дин Йосыфа бине Әйюб вә каддәсә-ллаһе сирреһе вә нәүвәрә вәҗһеһе вә заликә фи шөһүри сәнәти сәбгын вә сәманинә вә хәмсәмиә йәтәүвәла-л-фәкыйр илә рәхмәтуллаһи Гыйззеддин Хәмд бәләл-Хәрәм бил-бәйтил-мокаддәс.

Бу мөбарәк мәкамлары зиярәт 17, 18, 19, 20-нче шәүвәл иде. Бундан 21-нче шәүвәл [Б.25] Хәлил Рахман шәһәренә фаитон иҗарә идеб, 5 мәҗидия тәкабеленә юнәлдек. Буның юлны солтан Габделхәмид хәзрәтләре гүзәл итдермеш, хәвефнәк урын юктыр. Зәввар даим хәрәкәттә йөребләр азмаз нәсара таифәсендән дә юлда күренәдер. Юлда барышта саг җанибдә Рахиля анамыз мөкабрәсе диделәр түгәрәк кобба зиярәт итдек.

Бәгъд юлның сул җанибендә Кодестан ун яки ун чакрым мәсафәтдә Бәйтел-ләхем. Анда бардык, бөтенләй нәсара карьясе икән. Сәйидина Гайсә Галәйһи-с-сәламнең туган җайы икән. Сәер вә тамаша итүб махсус урынларын зиярәт итдек. Андан хәзрәти Юныс Галәйһи-с-сәлам вә Лут Галәйһи-с-сәлам пәйгамбәре зи-шан хәзрәтләрене зиярәт итдүб истимдад итдек.

Бәгъдәһе ерак мәсафәт идеб Хәлилер-Рахман шәһри нәмаян улды. Таш арасында агачлык икән, анар, хөрмә, инҗирлык күб икән. Ибраһим Галәйһи-с-сәламнең кәнде мәркаде шәрифе гали мәкамда зур манаралы мәсҗед икән. Эчкәре кердек — зиядә дәһшәтле урындыр. Капудан кәнденең торбәи сәгадәт карбенә барыб, намаз укыб, күб истимдад идүб, максуд улан догаларны кыйлдык. Хөҗрәи сәгадәт өстенә ничә кабат яшел, вә сары, вә күк ефәк илән үретелмешдер, гүзәл язу илән язылган «Ля иләһү илләллаһи Мөхәммәде рәсүлуллаһу Алла җәллә җәлаләһе» вә гайре мөнәҗәт күб.

Лөзүменчә зиярәт идеб чыгып, анамыз Сарайа, бәгъде Исхак Галәйһи-с-сәлам хәзрәтемезә зиярәт идүб вә һәм зәүҗәсе Рабига анайа зиярәт итдек.

Бәгъдәһе Ягъкуб Галәйһи-с-сәлам вә зәүҗәсе Лаика ана вә бәгъдәһе Йосыф Галәйһи-с-сәламгә лөзүменчә зиярәт идеб тәмам итдек. Тәкаббәлә-ллаһе миннә бифазыйл әл-газыйм! Юлда барышта килештә бер мәнзилә кереб ашаб эчдек.

Баз Кодес шәрифә кайтдык. Яфәйә китмәк нияте илән 23-нче шәүвәлдә Кодестан чыгыб Яфәгә китдек. Яфәгә 12 сәгатьтә йитүб отельга барсак — ифлас фәна (былчырак) бу нумерадан чыгып икенче тәмиз отелы кердек. Яфа шәһәрендә гомум әһали ислам. Нәсарадан да бар. Җомга көндә җомгага хәзер булдык. Мәсҗидтә маһир хафиз Коръән кадим тилавәт итде. Афәрин һәзар афәрин мәхариҗе хоруф вә әдае хокук кәма йәстәхаккаһы укуб бик рәхәтләндерде. Җомгада әүвәл хөтбәләре муафикы сөннәт Яфа шәһәрендә табтым. Хәнәфи ел-мәзһәб имам улды имам әфәнде гүзәл хөтбә дә Бохаридан ике хәдис шәриф укыды. Яфәдә ике көн пароход чыгалмаенчә [Б.26] тордык, чөнки зиядә дулкындан каек кермәс улды. Парохода кереб чыгарга бер ярым мәҗидия хәраҗәтемез булды. Белмәян инсан, әлбәттә, күб хәраҗәт идәчәктер. Парә сорайан чук, әлхасыйль бу урында монтазыйм кагыйдә күрмәдек. Әһалинең әксәре шәфигые әл-мәзһәбдер.

Яфадан 4 сәгатьтә өйләдән соң Искәндәрия тарафына юнәлдек. Иртән Порт Сәидә сәгать 7 дә йитдек. Пароходымыз кәнардан ерак туктамады. Порт Сәид мәгъмур вә тәмиз икән. Пароходлар бик күб туктамышдыр. Һәр мәмаликдан пароход бар диделәр. Хәтта Русиядән военный пароход зур ак төстә, күб солдат илән «Скалински» кайтуб киләдер икән. Бунда тәваккыф кыйлган беземлә пароходымыза әстерханлык бер мөселман солдаты килүб бар әхвальне бәян итде. «Шимди кайтуымыз Кронштадка», — диде. «Ике ай ярым пароходта гиздек», — диде.

Бундан пароходымыз хәрәкәт итүб, Искәндәриягә сәгать 7-дә иртән назил улдык, 28-нче шәүвәл иде. Пароходдан чыгыб Хаҗи Кулдаш ташкендлык мәнзиленә килдек. Пароходта кәефемез бозылгандан Хаҗи Кулдашка пылау пешермәгә кушдык. Гүзәл табых иткән, ләзиз булган, ашаб кәефемез бераз рәхәтләнде.

Шул ук көндә фаитон илән Даниял вә Локман Галәйһима-с-сәлам зиярәте, диделәр. Зур кобба эчедә йир астында һәр икесе зиярәт итүб истимдад итдек. Андан ибн Әлхаҗиб вә Мөхәммәд Бухри хәзрәтләрене зиярәт итдек. Бухри хәзрәтләренең мәсҗиде бик гүзәл йиргә кыйммәтле хәрир бәссыт иделмеш, мәсҗид җанибендә «Касыйдәи бәрдә» гүзәл хат илән язмышдыр гаҗәб мәгънәви нисбәтә мәкамыдыр. Вә зур кулда язма кәляме кадим вакыф иделмешдер, зиярәт итдек. Ишектән керештә бу бәет язылмыш.

Әй, мөхәррәм би мөштәрәк корбә Хода,

Дилдән әсәрең итмәсен Аллаһ җөда.

Һәр зәррәи хаке кадәм хәзрәтенә

Җаным да фида, тән дә фида, бән дә фида.

Буных соңында Габден-Нәби шәйхенә зиярәт итдек. Тәкаббәлә-ллаһе. Искәндәриядә бер фазыйль адәм илән мөлакый улуб, мәзкүр Камал мәктүбене тәслим итдек, күб илтифат идеб кәһвә килтерде.

[Б.27] Искәндәриядән Мисрга 30-нче шәүвәлдә юнәлдек курьер машинасы илән төн сәгать икедә, вә ләкин безем төшән отель бик рәхәтсез улды, төн буе йокы әсәре күрелмәде, кандала, вә чебен, вә озын борын — төнләй рәхәтсез булыб ятдык.

Мәзкүр машинага менеб юла хәрәкәт итдек, Миср юлында машиналар бик ашыгыб йөриләрдер. Чөнки машина тәрәзәсендән баганада язылган цифрлары никадәр укымага иҗтиһад идерсәңдә, караб өлгереб булмыйдыр. Вагон бик гүзәл. «Сәгатьтә ничә чакрым йөреләдер?» — дип сорасам, —
«Йөз чакрым» — диделәр. Гаҗәб мосадимә илән йөреше.

Әүвәл мәнзил Сәйид Җабирә 10 дәкыйкадә килде, 3 дәкыйка тәваккыф кыйлды. Юлның ике ягында ашлык яшел, бик гүзәл, бәгъзесе баш кускан, тәмам уйуб торадыр, төрле кошлар сайраб тәфәрреҗ җай икән. Бер сәгать ярымдан соң Дәмәнһури дигән мәнзилә килдек. Гүзәл мәнзил. Бу шәһәрлек мөәллифтә бар, гыйльме гарузның шарихләрендән берседер. Дәмәнһури дип мәшһүрдер. Янә дә ярты сәгать үтеб, Барудия мәнзиленә килдек. Унынчы сәгать унбиш дәкыйка иде. Танта шәһәренә килдек. Бик гали шәһәр икән. Халык күб төшеб калдылар вә гүзәл зур фабрикалар күренделәр. Мәгъмүр вә мөзәйян, голямаи кирам күб диделәр. Тантадан хәрәкәт идеб унберенче яртыда Мисрга дәхел улдык.

  Прибытие в Иерусалим

Как только наша машина въехала в Иерусалим, нас окружили местные арабы. «Танзиль ‘алейна, танзиль ‘алейна!»^[1], — закричали двое из них и тут же схватили наши вещи. Мы направились в такие^[2] «Бухара». «Наконец-то отдохнем по-человечески», — подумали мы, направляясь в этот приют. Об отдыхе пришлось забыть, когда навстречу нам вышел неопрятного вида сторож. Вечером нас пригласил в гости шейх [этого приюта]. [В его комнате] уже сидели два бухарца. С ними мы и провели наш совместный вечер. [Одного] бухарца звали Мубин-бай. Домой мы возвращались с единственной мыслью об отдыхе. Но не тут то было! На пороге нас опять встретили арабы. Все что-то хотят, все что-то предлагают. В конце концов, мы потребовали, чтобы они оставили нас в покое.

Иерусалим мусульманский

Утренний намаз мы совершили в Харам Шарифе^[3] (мечети Аль-Акса). Позже за чашкой чая мы договорились с нашим новым проводником Мустафой, что он ознакомит нас с местами упокоения великих людей. 

[Л.21.] Первым делом мы прошли сквозь ворота «Джитта»^[4] — ведь именно через эти врата входили [в город] все пророки. Войдя [во двор мечети], мы прочитали два рака‘ата «Тахийат аль-масджид» и соответствующие случаю молитвы. После чего мы посетили следующие места: куббу Сулеймана (библ. Соломон — Прим. ред.) (мир Ему), «Пещеру душ», куббу «Ми‘раджа»^[5], «Красный михраб», «Шил мармару», «Врата Рая». На их осмотр мы тратили время в соответствии с их значимостью.

Мечеть Скалы (Куббат ас-Сахра) в Иерусалиме

Далее мы побывали на месте, называемом «следом ноги Пророка» [Мухаммада ], лицезрели гранатовое дерево пророка Дауда (библ. Давид) (сейчас [его копия изготовлена] из железа), останки Хамзы-пехлевана, отпечатки пальцев Джабраила (мир Ему) в камне скалы, которые образуют надпись «кыф я мубарак!» («остановись, о благословенный!»), посетили место, названное «две киблы», видели отпечатки следов ног Идриса (библ. Енох. — Прим. ред.) (мир Ему), «Врата пещеры», скалу под названием «Дуляна», михраб Сулеймана (мир Ему), макам Пророка (мир Ему), макам ханафитов (последователи имама Абу Ханифы. — Прим. ред.), макам ‘Али (да будет Аллах доволен им), куббу «Силсиля», место, где будут установлены Весы (имеется в виду в Судный день). Потом мы снова вернулись в Харам [Шариф] и более основательно осмотрели его.

После завершения осмотра мы направились в мечеть аль-Акса и возле ее главного михраба совершили намаз, состоящий из двух рака‘атов. Потом мы посетили место, называемое «[Домом?] Мухаммада». Также мы побывали в михрабе ‘Умара (да будет Аллах доволен им), Закарии (библ. Захария. — Прим. ред.) (мир Ему) и Дауда (мир Ему). В михрабе, [где помещена люлька ‘Исы (мир Ему)], мы совершили намаз из двух рака‘атов. После чего мы побывали в «Закрытом (занавешенном)» михрабе, где, говорят, жила госпожа наша Марьям (библ. Мария. — Прим. ред.) (мир Ей). В память о ней мы прочли суру «Фатиха».

Затем мы посетили макам хаварийюн. После чего пошли к Вратам Покаяния и Вратам Милости. Покаялись и попросили прощения [у Аллаха]. Также мы побывали в михрабе «Чытыр» и посетили место, где стоял трон Сулеймана (мир Ему). Все эти святые места мы обошли за один день. Да услышит Аллах [наши молитвы]!

На следующий день мы прямиком направились в святилище Марьям (мир Ей). Там мы познакомились с местным служителем — греческим попом. Его интерес и доброжелательное отношение к нам [оставили самые хорошие впечатления]. Он провел экскурсию по храму, показал фрески на сводах и стенах святилища. Под конец между нами завязалась дискуссия относительно господина нашего ‘Исы (мир Ему). Поп хотел, чтобы мы выслушали его доводы, но поскольку времени у нас было мало, мы поторопились к выходу. К слову сказать, позже мы услышали от одного человека, что тот поп принял Ислам. Все знание в руках Аллаха!

Пещера под камнем в Куббат ас-Сахра, XIX в.

[Л.22.] Кстати, на выходе тот поп сказал: «Понравились вы мне. Только не уходите с пустыми руками, воспользуйтесь святостью этого места». «Хорошо, — сказал я. И что же вы предлагаете?» —
«Сейчас я возьму нить и измерю ею длину и ширину усыпальницы [Марьям]. Она пригодится вам в будущем. Например, в случае тяжелых родов ее можно будет растянуть вдоль спины роженицы. Тогда, с помощью Аллаха, она с легкостью родит ребенка» — «И что — это правда»? — спросил я нашего проводника. «Надо испытать», — ответил он. Потом поп дал нам две нити. В качестве благодарности я вознаградил его небольшим подарком. При соответствующем случае надо будет испытать эти нити. Пусть они с помощью Аллаха обретут свою лечебную силу! Хвала Аллаху!

Затем мы вышли к горе и подошли к месту, где Муса (библ. Моисей. — Прим. ред.) (мир Ему) обронил свой посох^[6]. Побывали также на месте, откуда ‘Иса (мир Ему) вознесся на небо, а также поклонились матери нашей Рабиге^[7] и Салману^[8] аль-Фариси. Также мы побывали в одном храме, где, говорят, есть места упокоения некоторых из пророков. Под конец мы сходили к роднику «Салувайа»^[9] и напились воды. [День прошел прекрасно], мы с удовольствием посетили святые места — да примет Аллах все наши молитвы!

На третий день мы посетили усыпальницу^[10] Дауда (мир Ему). Место, которое вызывает благоговейный трепет, место чистое, ухоженное. Мы находились столько, сколько положено, в соответствии со значимостью этого места. На дверях усыпальницы написаны следующие строки:

Дверь в странноприимный дом

О, Дауд! Мы поместили тебя халифом на земле,

Чтобы ты правил по справедливости,

Чтобы был возведен Дом Гостеприимства и Дом Счастья,

Чтобы ты стал искренним правителем той голой степи.

Имам ‘Абд аль-Маджид сказал:

«Придет однажды День Страшного суда,

Предназначение которого — показать нам свою мощь».

И Адгам-паша окружил его [гробницу] своей заботой.

И возвел под ней три дома.

Чтобы падал на них луч удлиняющийся,

Чтобы она была украшена в соответствии со своим

высоким положением,

Чтобы ее комнаты стали похожи на райские сады,

[Л.23]

Чтобы распространился на нее свет благословенного халифа [Дауда],

Чтобы вознаграждена она была по степени своих заслуг.

О, прибывающий, который знает время ухода [в небытие],

И обновления, приносящего радость всем.

На площади щедрости, площади радости.

Ведь он из рода усердных и добродетельных.

Год 1266 по хиджре...

Посетили и этого уважаемого святого. Далее посетили михраб имама Малика^[11], потом направились к [месту упокоения. — Прим. ред.] Мусе (мир Ему), прочитали «Фатиху». Помянули и Азиза (предположительно Узайр (библ. Эзре. — Прим. ред.)) (мир Ему).

На четвертый день мы решили посетить то место, откуда, согласно христианским поверьям, ‘Иса (мир Ему) вознесся на небо. Придя туда, мы увидели большой, куполообразный храм^[12]. Войдя внутрь, мы поздоровались с одним светловолосым человеком, который стоял слева от входа. Это — «фарук ан-насаб», хранитель ключей от храма. Кажется, нас ждет внутри много интересного!

Общий вид храма «Гроба Господня», литография, XIX в.

[Л.24.] Осмотр церкви мы начали с большого камня^[13]. Согласно верованиям христиан, именно на этом камне был омыт [казненный] ‘Иса (мир Ему). Вокруг множество христиан: как мужчин, так и женщин. Все они окружили камень и целуют его. Я спросил: «В чем заключается этот ритуал?» — «Паломничество к святым местам у христиан завершается целованием этого камня», — ответили мне. Возле камня мы заприметили еще одну небольшую дверь. Вошли. При свете лампад сидят три попа. Все — греки. Внутри установлено пять мраморных плит. Согласно христианским поверьям именно здесь^[14] находится гроб ‘Исы (мир Ему). Сама усыпальница очень красива, но внутри помещения очень грязно. После «фарук ан-насаб» провел нас по всей церкви, заводя даже в самые укромные ее закутки. Стены украшены многочисленными фресками. Согласно христианским верованиям, пролежав здесь три дня, ‘Иса (мир Ему) воскрес и вознесся на небо. Говорят, что сюда не пускают мужиков в грязной одежде. Также в этот день мы посетили храм, воздвигнутый императором христианином. Нет ничего примечательного, кроме множества рисунков на стенах. Мы побывали также и в мечети ‘Умара (да будет доволен им Аллах). Огромная, величественная мечеть! На ее дверях написаны следующие строки:

...Во имя Аллаха Милостивого, Милосердного! И повелел построить эту благословенную мечеть... господин, благодетельнейший из правителей, луч мира и веры, служитель Священной Ка‘абы и ее хранитель от покушений неверных Абу-ль-Хасан ибн Айюб, да будет свята его могила и да озарит Аллах его лик. А [произошло] это в месяцы года 587, [когда] удостоился ничтожный милости Аллаха.

Посещение всех этих святых мест состоялось 17, 18, 19, 20 шавваля. [Дальнейшие наши описания] датируются 21 шаввалем.

Наняв за 5 меджеди фаэтон, мы направились в город [Л.25.] Халил ар-Рахман. Хорошая и гладкая дорога, ведущая в этот город, была проложена во времена султана ‘Абд аль-Хамида. На дороге полно паломников, среди них встречаются и христиане. По пути с правой стороны показался мавзолей матери нашей Рахили (библ. Рахиль. — Прим. ред.). Куполообразный, небольшой храм. Посетили и его. После чего, когда мы уже отъехали от Иерусалима примерно на 10 километров, с левой стороны от дороги показался Вифлеем. Заехали и туда — это в основном христианское селение. Место рождения господина нашего ‘Исы (мир Ему). Прошлись по всем достопамятным местам Вифлеема. Далее наш путь лежал к мавзолеям славных хазратов — пророков Юнуса (библ. Иона. — Прим. ред.) (мир Ему) и Лута (библ. Лот. — прим. ред.) (мир Ему). Там мы оставались еще некоторое время.

В конце концов мы добрались и до Халил ар-Рахмана. Среди камней во множестве произрастают гранатовые и тутовые деревья, финиковые пальмы. Над находящейся здесь гробницей пророка Ибрахима (библ. Авраам. — Прим. ред.) (мир Ему) воздвигнута величественная мечеть с высоким минаретом. Зашли внутрь. Величественное место! Вызывает уважение и даже страх. Подойдя к усыпальнице [Ибрахима (мир Ему)], мы первым делом совершили намаз, а потом еще долго читали соответствующие молитвы. Сама гробница убрана несколькими слоями желтого и зеленого шелка. Шелковые покрывала исписаны множеством [изречений из Корана], например, «Нет Божества, кроме Аллаха, а Мухаммад —
Его Пророк» и другими.

Побыв здесь некоторое время, мы направились к гробницам матери нашей Сары (библ. Сара. — Прим. ред.), потом посетили усыпальницы Исхака (библ. Исаак. — Прим. ред.) (мир Ему), его жены — матери нашей Рабиги, Йакуба (библ. Иаков. — Прим. ред.) (мир Ему), его жены Лаики и под конец посетили усыпальницу Йусуфа (библ. Иосиф. — Прим. ред.) (мир Ему). Прими Аллах все наши молитвы, [совершенные здесь!].

На обратном пути в Иерусалим, мы остановились возле одного места и хорошенько перекусили. Вернувшись в Иерусалим 23 шавваля, мы вновь поехали в Яффу и добрались туда за 12 часов. Придя в отель, мы вновь увидели ту же самую грязь. Ничего не оставалось делать, как искать другое место.

Основное население Яффы — мусульмане, хотя есть и христиане. Пятничный намаз мы читали в мечети. Там довелось послушать искусное чтение Корана в исполнении местного Коран-хафиза. Молодец, доставил удовольствие своей точной и грамотной рецитацией! Чтение соответствующих молитв, порядок  исполнения намаза — все это соответствовало [нашему] ханафитскому мазхабу. Также имам эфенди прочел два хадиса из Бухари — (сборник хадисов. — Прим. ред.).

Два дня мы не могли отбыть из Яффы. [Л.26.] Из-за сильного морского волнения мы никак не могли добраться до парохода на лодке. [Когда все нормализовалось], мы наконец-то достигли корабля, заплатив за перевозку лодочнику полторы меджеди. Малоопытные люди, конечно же, потратили здесь много денег, а просящих денег здесь немало. К слову сказать, большинство местного населения придерживается шафиитского мазхаба^[15].

В четыре часа пополудни мы отбыли из Яффы и направились в сторону Александрии. В 7 часов утра достигли Порт-Саида. Наш пароход бросил якорь неподалеку от берега. Со стороны Порт-Саид выглядит чистым и благоустроенным городом. В его порту стоит множество пароходов из самых разных стран мира. Как раз в порту маневрировал большой военный корабль из России под названием «Скалинский». На его борту мы увидели много солдат. Позже мы познакомились с одним мусульманским солдатом с этого парохода. Сам он родом из Астрахани. Говорит, что они возвращаются в Кронштадт, что два с половиной месяца были в походе.

Отчалив из Порт-Саида, мы направились в Александрию. Туда мы прибыли 28 шавваля в 7 часов утра. Настроение было не самым лучшим. Чтобы развеяться, мы направились в [дом] ташкентца, которого звали Хаджи Кулдаш. Мы попросили его приготовить нам плов. Получилось очень вкусно! Покушав и с хорошим настроением мы продолжили свой путь.

В тот же день, наняв фаэтон, мы посетили усыпальницы Данияла (библ. Даниил. — Прим. ред.) (мир Ему) и Лукмана (мир Ему), которые расположены под землей. Потом посетили [места упокоения] достопочтимых хазратов аль-Хаджиба и Мухаммада Бухри. Возведенная над усыпальницей Бухри мечеть расположена в невероятно красивом месте. Сама гробница укрыта шелками, на ее стенах имеется множество глубокомысленных надписей, начертанных очень изящным, каллиграфическим почерком. Кроме того, здесь хранится большого размера древний Коран, оставленный в дар в качестве вакфа. Возле входа начертаны следующие строки:

О, священный и несравненный, приближенный к Богу!

Да не разлучит Аллах [мое] сердце от твоего влияния.

За каждую пылинку с праха ноги [этого] хазрата

Мои душа, тело и я сам принесены в жертву!

Далее мы посетили усыпальницу шейха ‘Абде-н-Набий^[16]. Да примет Аллах наши молитвы! В Александрии мы еще должны были встретиться с одним человеком и передать ему письмо от Камала [из Триполи]. Этот человек принял нас очень доброжелательно, угостил кофе.

[Л.27.] Из Александрии в Каир мы отправились 30 шавваля в два часа ночи курьерским поездом.

Всю ночь [в отеле до отправки поезда] нас мучили клопы, комары и мухи. Поспать почти не удалось. Поезд до Каира идет с большой скоростью, даже невозможно разглядеть цифры на столбах, [стоящих вдоль железной дороги]. Сами вагоны очень красивы. На мой вопрос: «С какой скоростью идет поезд?» — мне ответили: «100 км в час». Уже через 10 минут пути поезд остановился на станции под названием «Сейд Джабира». Здесь мы простояли три минуты. Невероятная красота вокруг: поют птицы, настоящее лето! С двух сторон дороги раскинулись зеленые пшеничные поля. Некоторые колосья уже поспели и клонятся к земле. Через полтора часа мы прибыли на станцию Даманхури. Этот городок назван по имени известного ученого — авторитета в области изучения аруза^[17]. Через полчаса наш поезд сделал остановку на станции Барудия. На часах было пятнадцать минут десятого. Следующим остановочным пунктом на нашем пути стал достаточно крупный город Танта. Здесь с поезда сошло много народа. Со стороны город выглядит вполне благоустроенным, вдали виднеются фабричные трубы. Кроме того, нам еще сказали, что в этом городе проживает немало ученого люда. Скоро мы тронулись в путь и ровно в пол-одиннадцатого мы въехали в Каир.

Внутренний двор мечети аль-Азхар, Каир